Trucjes

Een paar voorbeelden van vragen en opmerkingen die ik weleens hoor:

• 'Je mag een zin/tekst toch nooit met 'ik' beginnen?' of: 'Je mag toch helemaal geen 'ik' gebruiken?'
• 'Mevrouw, wat is ook alweer een tautologie?'
• 'Een betoog moet toch drie argumenten hebben en een tegenargument?'
• 'Is 'studieloopbaanbegeleider' aan elkaar of zit er een spatie tussen?'
• 'Mag je dan dus nooit afkortingen gebruiken in je tekst?'

Allereerst komt hier een nogal docentafhankelijke houding naar voren, waar ik het ongetwijfeld een andere keer nog eens over zal hebben. Ten tweede blijkt hieruit dat studenten geen idee hebben waarom ze iets eigenlijk op een bepaalde manier moeten doen. Ze horen (of willen horen) hoe iets moet, zonder erover na te denken.

Lekker makkelijk toch? En trouwens: wie kan er uitleggen waarom onze werkwoordspelling zo in elkaar zit? Of waarom er de ene keer wel een -e achter het bijvoeglijk naamwoord komt en de andere keer niet? Of waarom we de ene keer 'de' en de andere keer 'het' gebruiken. Ik hoor mezelf ook regelmatig zeggen: 'Sorry, dat is nu eenmaal zo. Iemand heeft dat ooit zo bedacht en als ik de baas van de taal zou zijn, zou ik het morgen nog veranderen.' Helaas zijn dit soort taalverschijnselen niet op een natuurlijke manier ontstaan, maar van bovenaf opgelegd, bijvoorbeeld omdat het Nederlands een beetje op het Latijn moest lijken.

Voor heel veel andere gevallen geldt echter dat we ze zo doen met een reden en het inzicht daarin is veel belangrijker dan dat je die aspecten meteen goed doet. Ik laat bijvoorbeeld graag teksten aan studenten zijn met daarin veel passieve vormen, veel afkortingen, weinig structuur en/of veel 'ik' met de vragen: Hoe leest die tekst? Wat vind je ervan? Wat zou je de schrijver adviseren en waarom? De opmerking dat een student een zin drie keer moest lezen voordat hij hem begreep is veel waardevoller dan de opmerking dat er een foutieve samentrekking in staat. Hetzelfde doe ik met goede teksten: waarom is deze tekst zo goed? Dit zet studenten aan het denken. Goed schrijven begint op deze manier met goed lezen en nadenken.

Het gaat ook weleens anders dan ik van tevoren verwacht. Een paar weken geleden deelde ik een tekst met en een tekst zonder kernzinnen uit aan een groep studenten. De groep was compleet verdeeld over welke tekst de beste was en er ontstond een levendige discussie in de groepjes. Een deel van de groep vond het prettig dat hij na de inleiding meteen wist waar de rest van de tekst over ging en dat dat na de eerste zin van elke alinea ook het geval was; de andere helft vond dat juist storend en vond de rest van de tekst niet meer interessant om te lezen: je kon immers de inleiding lezen en de kernzinnen scannen en dan wist je genoeg. Hun veronderstelling: de lezer moet een tekst helemaal willen lezen. Die van de andere helft: de lezer moet zo snel mogelijk weten waar hij aan toe is. Ik had gehoopt dat iedereen de tekst met kernzinnen prettiger zou vinden om te lezen, maar in plaats daarvan kregen we een interessante discussie over verschillende uitgangspunten. Zeer waardevol!

Wanneer ik nu zou zeggen: stop gewoon in elke alinea een kernzin, want dat is wat we uiteindelijk graag zien in een tekst, dan zouden we deze discussie gemist hebben. Tja, het bespaart wel veel tijd natuurlijk, maar het levert de meest afzichtelijke teksten op. Wees eens eerlijk: hoe vaak let je op de kernzinnen in je eigen tekst? Ik niet hoor. Te vaak zie ik dat studenten zichzelf dwingen om moeilijke woorden te gebruiken of een zakelijke, bijna ambtelijke formulering of complexe voegwoorden, omdat dat moet. Studenten leren zichzelf trucjes aan en wij doen daar graag aan mee, lekker efficiënt.

Nadenken kost tijd. Goede teksten schrijven vraag heel veel oefening. Wat we nodig hebben in het onderwijs is dat we de tijd nemen en niet, hoe mooi ik de term 'bewuste geletterdheid' ook vind, nog meer hippe termen. Dat is oude wijn in nieuwe zakken.