Recensie: Schrijven met effect

Wat opvalt in de inhoudsopgave is dat ieder hoofdstuk een aanbeveling is om aantrekkelijker te schrijven. Een paar voorbeelden van hoofdstuktitels: houd je zinnen kort, formuleer actief en persoonlijk en gebruik gewone, passende woorden. De hoofdstukken zijn weer opgedeeld in paragrafen en subparagrafen. Dit is allemaal erg overzichtelijk en een student kan in een oogopslag zien of dit boek aansluit op zijn leerdoel in welk hoofdstuk hij moet zijn om aan zijn leerdoel te werken.

Als het gaat om schrijfvaardigheid onderscheidt men vaak verschillende criteria die een tekst tot een goede tekst maken: een tekst moet correct, begrijpelijk, gepast en aantrekkelijk zijn. Sommige werken richten zich op al die criteria, maar de meeste naslagwerken richten zich op het schrijven van correcte teksten. Dit boek richt zich heel duidelijk juist op alles behalve de correctheid en Mariët Hermans lijkt dus te zeggen: als je eenmaal foutloos kunt schrijven, dan kun je dit boek er eens bij pakken. Althans, dat is mijn interpretatie. Het maken van zo’n boek is een uitdaging, want het is eenvoudiger om je te richten op zaken die onherroepelijk fout zijn dan op zaken die soms een kwestie zijn van smaak en stijl.

Vrijwel ieder hoofdstuk heeft dezelfde opbouw: theorie gevolgd door opdrachten en tot slot wat aandachtspunten die de belangrijkste aspecten uit het hoofdstuk samenvatten. De oefeningen kunnen zowel op papier als in de digitale omgeving van het boek gemaakt worden en wanneer dit digitaal gebeurt, is het mogelijk voor de docent om commentaar te geven op de opdrachten.

Hoofdstuk 1 behandelt het schrijfproces en schrijfangst en helpt de schrijver om zo snel mogelijk een goede tekst op te leveren. Het beschrijft het gehele schrijfproces van de voorbereiding, de planning en het verzamelen en structureren van informatie, naar het daadwerkelijk schrijven van een eerste en een tweede versie en de afronding.

Hoofdstuk 2 gaat over alinea's: de functie ervan, de opbouw en de samenhang tussen alinea's. Geheel passend bij dit boek behandelt de laatste paragraaf tips voor het aantrekkelijker maken van een alinea. Het gaat niet puur om de functionaliteit van een tekst, maar ook om het zo aantrekkelijk mogelijk presenteren van de boodschap.

Hoofdstuk 3 en 4 gaan over zinsbouw, waarbij hoofdstuk 3 zich richt op het schrijven van korte zinnen en hoofdstuk 4 op de structuur van zinnen. Hoofdstuk 3 behandelt de zogenaamde 'kettingzin' - een hoofdzin met meerdere bijzinnen eraan. Hoe meer bijzinnen in een zin, hoe moeilijker leesbaar deze wordt. Verder komt ook de lange aanloop aan bod. Hoofdstuk 4 behandelt zinsstructuur en gaat niet in op de al dan niet correctheid van een zin, maar op wat een bepaalde structuur voor effect kan hebben en waarom sommige structuren aantrekkelijker en begrijpelijker zijn voor de lezer.

Hoofdstuk 5, 6 en 7 gaan over formuleren, waarbij hoofdstuk 5 zich richt op actief en persoonlijk formuleren. Het zoveel mogelijk vermijden van passieve zinnen is een bekend advies, maar persoonlijk formuleren is nieuw voor mij. Hoewel ik er in mijn blogs graag gebruik van mag maken, raad ik het mijn studenten in een zakelijke tekst meestal af om in een ik- of wij-vorm te schrijven. Hermans geeft juist aan dat een lezer geïnteresseerder wordt van een tekst die persoonlijker is geformuleerd, hoewel dit ook niet overmatig moet gebeuren. Hoofdstuk 6 gaat in op de naamwoordstijl en hoe deze zoveel mogelijk te vermijden. Hoofdstuk 7 behandelt beeldend en positief formuleren. Door beeldend en dus niet te abstract te formuleren kan een lezer langer zijn aandacht vasthouden bij een tekst. Positief formuleren gaat over het vermijden van zo veel mogelijk (dubbele) ontkenningen.

Hoofdstuk 8, 9, 10 en 11 gaan over woordgebruik, waarbij hoofdstuk 8 zich richt op bondige, maar volledige woordkeus, hoofdstuk 9 op exacte woordkeus, hoofdstuk 10 op passende woorden en hoofdstuk 11 op Engelse woorden in Nederlandse teksten.

Na het laatste hoofdstuk volgen nog enkele extra oefeningen, waarbij onaantrekkelijke stukken tekst effectiever herschreven moeten worden. Er is een uitwerking van alle oefeningen in het boek, of in elk geval suggesties voor antwoorden. Het is erg prettig dat deze opgenomen zijn in het boek en niet apart in de digitale leeromgeving geraadpleegd hoeven worden. Tot slot is er nog een verklarende woordenlijst.

Een boek schrijven over aantrekkelijk, begrijpelijk en passend schrijven is een uitdaging. Zoals ik al liet merken in het hoofdstuk over persoonlijk formuleren, zijn deze criteria vaak afhankelijk van de persoonlijke smaak van de schrijver. Juist daarom is het lastig om een schrijver hierop te corrigeren. Er is namelijk niet per definitie een goed of fout. Hermans slaagt erin een prettig boek te schrijven voor schrijvers die het stadium 'werkwoordspelling' of 'correcte zinsbouw' gepasseerd zijn en op zoek zijn naar meer manieren om hun tekst zo effectief mogelijk te maken.

Voor veel eerstejaarsstudenten die "gewoon foutloos willen schrijven" zal dit daarom misschien niet de eerste keuze zijn, maar voor studenten die op een overtuigende wijze een projectplan, een artikel of een andere zakelijke tekst willen schrijven, is het een must om Schrijven met effect uit de kast te halen. De verhouding tekst en oefeningen is prettig. Het boek kan van kaft tot kaft doorgewerkt worden, maar dat is zeker geen noodzaak. Studenten kunnen gericht een leerpunt kiezen, de theorie doornemen, oefeningen maken en weer verdergaan met de theorie. Dat is zeker voor een praktischere hbo-student een fijne werkwijze. Veel theorie zal bekend zijn en de vorm waarin deze wordt gegoten is niet baanbrekend. De combinatie van theorie en praktijk maakt het tot een fijn boek.

Niet alleen studenten, maar ook fervente tekstschrijvers kunnen hier nog wat van opsteken. Zelf ga ik aan de slag met de persoonlijke stijl, niet alleen in m'n blog, maar ook in andere teksten. Ik ben benieuwd!

Schrijven met effect is geschreven door Mariët Hermans en uitgegeven bij Coutinho. Het heeft 239 pagina’s en kost € 26,00.