Collectief en/of individu

Allereerst een kleine disclaimer: ik werk pas vijf jaar in het onderwijs en dan ook nog verre van fulltime, al ben ik wel fulltime bezig met onderwijs. Ik doe me iedere dag tegoed aan alles wat er geschreven, gesproken en getoond wordt over onderwijs en reproduceer meer dan ik produceer. Zie me dus absoluut niet als een expert, niet in theorie en niet in praktijk. Ik houd gewoon heel veel van het onderwijs, vind het machtig interessant en blog er zo nu en dan dus over.

Dat gezegd hebbende: ik vloog vorige week van een presentatie van de Amsterdamse school Laterna Magica naar eentje over het verheffingsideaal van onderwijs (beide afkomstig uit de serie 'Mijn idee voor onderwijs' van de Balie). In die eerste gaat het over een school waar uitgegaan wordt van het kind en de interesses en nieuwsgierigheid van het kind. Een zeer inspirerend verhaal en ik raad jullie allemaal aan om het te bekijken. Die tweede is een stuk droger en ik moet eerlijk toegeven dat ik onderwijl al mijn vakantiefoto's in heb zitten plakken. De boodschap was echter zeer belangrijk, dus ook deze is zeker de moeite waard om te bekijken: we moeten erkennen dat er leerlingen zijn die meer hordes moeten nemen dan andere leerlingen en het onderwijs is ervoor om die hordes weg te nemen, keer op keer. Doen we dat niet, dan wordt de kloof tussen rijk en arm en hoog- en laagopgeleid in de samenleving alleen maar groter. Het onderwijs heeft de taak om leerlingen te verheffen en om zelf te bedenken wat de leerlingen moeten kennen en kunnen. De individuele interesses en nieuwsgierigheid van de leerlingen staan bij dit ideaal minder centraal dan bij Laterna Magica.

Uitgaan van het individu wordt gezien als een luxe en uitgaan van het ideaal dat onderwijs leerlingen moet verheffen is vooral heel hard aanpoten voor docenten, iedere dag. Beide opvattingen lijken steeds meer uit elkaar te groeien en ik heb soms zelfs het idee dat het of het een of het ander is en dat het in het onderwijs niet mogelijk is om zowel voor het collectief (Wat moeten alle leerlingen kennen en kunnen om zich te redden in de maatschappij?) als het individu (Wat interesseert de individuele leerling en waar ligt zijn talent?) te kiezen. En waarom niet? We willen geen eenheidsworst, maar ook geen narcistische kinderen die zichzelf als uitgangspunt voor alles zien. Wanneer een wit kind zelf mag bepalen wat het leert, op basis van eigen interesses, zal het dan ooit iets over ons slavernijverleden leren? Als er van bovenaf bepaald wordt wat iedereen moet kunnen, houden we dan wel genoeg rekening met verschillende interesses en talenten van leerlingen/studenten? Zijn beide uitgangspunten in het onderwijs niet essentieel? En zijn de argumenten om niet van het een of ander uit te gaan niet gewoon gebaseerd op de bad practices?

De coachende manier van lesgeven die vaak gepaard gaat met de individuele leerling als uitgangspunt van het onderwijs legt automatisch meer verantwoordelijkheid bij leerlingen/studenten neer, die die misschien helemaal nog niet aankunnen. Marcel de Jong verwoordt het heel sterk in de negende aflevering van 'De staat van het onderwijs' van Café Weltschmerz, zo tussen de 37e en 42e minuut. Door het competentiegericht leren zijn mbo-leerlingen steeds meer op zichzelf aangewezen en blijkt helaas vaak genoeg dat de kwaliteit van het onderwijs en het geleerde omlaag gaat. Daarmee ontstaat er een kloof tussen mbo en hbo en die wordt overbrugd door allerlei extra lestrajecten, ingangstoetsen en deficitonderwijs. Waar een mbo 4-diploma ooit een toegangsticket tot het hbo was, zorgt het nu eerder voor argwaan bij de hbo's. Dit constateerde ook het SCP in haar studie Wikken en wegen in het hoger onderwijs. Maar ook de hbo's worden per behaald diploma gefinancierd en bedenken dus eveneens allerlei trajecten om deze studenten door de diplomamachine te kunnen halen. Wat is een hbo-diploma dan nog waard? Zowel op het mbo als het hbo hebben we hierdoor met een enorme diploma-inflatie te maken. Volgens mij hebben we hier te maken met een enorme bad practice, wat nog niet betekent dat competentiegericht onderwijs waardeloos is, maar wel dat het op dit moment slecht uitgevoerd wordt.

Als die coachende manier van lesgeven op een goede manier wordt ingezet, zie Laterna Magica, dan biedt onderwijs juist aan ieder kind keer op keer weer mogelijkheden tot verheffing, juist door uit te gaan van het individu. Het lijkt zo makkelijk, schijnbaar langs de zijlijn staan, maar er iets volgens mij niets moeilijkers.